Kepler-139f: minlərlə "gizli" dünyanın xəbərçisi

Astronomlar Günəşdən 2000 işıq ili uzaqda yerləşən Kepler-139 ulduz sistemində əvvəllər görünməyən yeni bir ekzoplanetin – Kepler-139f-in mövcudluğunu sübut ediblər. Yer kürəsindən 35 dəfə daha massiv olan bu nəhəng planet uzun müddət müşahidələrdən yayınmışdı. Aşkar edilmə səbəbi və üsulları barədə tədqiqat 2025-ci il mayın 2-də "The Astrophysical Journal Letters" jurnalında dərc olunub.

Nəhəng, lakin “gizli” dünya

Kepler-139 sistemi əvvəlki illərdə artıq dörd planetlə – üç superyer və bir qaz nəhəngi ilə tanınırdı. Lakin Kepler-139f tranzit üsulu ilə görünmədiyinə görə uzun müddət qeydə alınmayıb. Tranzit üsulu planetin ulduz qarşısından keçərkən işıq axınının zəifləməsinə əsaslanır, lakin bu üsul yalnız düz orbitlərə malik planetlər üçün effektivdir.

Yeni planetin aşkar olunması üçün Prinston Universitetindən astronom Kaleb Lammers və komandası iki əsas müşahidə metodunu – radial sürət (RV) və tranzit vaxtı dəyişmələri (TTV) analizini birləşdiriblər. RV metodu planetin ulduza cazibə təsiri nəticəsində onun mikrohərəkətlərini ölçür, TTV isə digər planetlərin tranzitindəki cüzi vaxt dəyişikliklərindən görünməyən cisimlərin varlığını göstərir.

Nəticədə Kepler-139f 355 günlük orbit dövrü ilə sistemdə ən uzaq superyer olan Kepler-139c və qaz nəhəngi Kepler-139e arasında yerləşdiyi müəyyən edilib.

Sistemin strukturuna yeni baxış

Kepler-139f-in aşkarlanması daha əvvəl sıxlığı ilə alimləri çaş-baş salan Kepler-139c planetinin də parametrlərinin yenidən qiymətləndirilməsinə səbəb olub. Əvvəllər bu planetin sıxlığı çox yüksək hesab olunurdusa, indi məlum olub ki, bu təsirin bir hissəsi, əslində, gizli Kepler-139f-dən qaynaqlanırmış. Digər superyerlərin – Kepler-139b və Kepler-139d-nin parametrlərində isə dəyişiklik qeydə alınmayıb.

Yeni missiyalar, yeni üfüqlər

Astronomların fikrincə, bu kəşf bir çox ulduz sistemində "görünməyən" planetlərin mövcud ola biləcəyini göstərir. Xüsusilə, ulduzdan uzaq yerləşən və uzun orbital dövrlərə malik planetlər ənənəvi üsullarla görünə bilmir.

Bu istiqamətdə irəliləyiş gözlənilir: Avropa Kosmik Agentliyi 2026-cı ildə PLATO adlı yeni missiyaya start verəcək. Bu missiya ekzoplanetlərin daha dəqiq müşahidəsi və TTV texnikasının inkişafı üçün nəzərdə tutulub. Kaleb Lammers bildirir: “PLATO missiyası sayəsində yaxın illərdə bu texnikanın imkanları əhəmiyyətli dərəcədə genişlənəcək.”

Kepler-139f-in aşkarlanması ekzoplanet araşdırmalarında mühüm mərhələdir. Bu nəhəng planet həm Kepler-139 sisteminə yeni baxış gətirib, həm də gələcəkdə minlərlə belə "gizli" dünyanın kəşfinə yol açıb. PLATO kimi missiyalar bizə bu uzaq dünyaların həyat potensialı barədə daha çox məlumat verə bilər.

S.ELAY

XQ

 
Elm və texnologiya bölməsi üçün qəzet məqaləsi formatında hazırlanıb. İstəsəniz, infoqrafika və ya rubrika başlığı da əlavə edə bilərəm.