"Ceyms Uebb" kosmik teleskopunun məlumatlarında alimlər Böyük Partlayışdan cəmi 90 milyon il sonra yaranmış bir obyekt aşkarlayıblar. Əgər bu kəşf təsdiqlənsə, o, əvvəlki rekord sahibini təxminən 200 milyon il geridə qoyaraq mütləq rekordçu olacaq. Lakin tədqiqatçılar ehtiyatlıdırlar — sirli siqnalın başqa, daha az maraqlı olmayan bir izahı da ola bilər.

Bizim Kainatımız statik deyil. Ümumi qəbul olunmuş nəzəriyyələrə görə, o, genişlənir. Bu o deməkdir ki, qalaktikalar bir-birindən uzaqlaşır və ən uzaqdakı qalaktikalardan gələn işıq Yerə doğru gələrkən bir yay kimi "uzanır" və spektrin qırmızı hissəsinə doğru sürüşür. Bu hadisəyə qırmızı sürüşmə deyilir.

Qırmızı sürüşmə nə qədər çox olarsa, obyekt bir o qədər uzaqda yerləşir və deməli, astronomlar Kainatın varlığının erkən dövrünə baxa bilərlər. Tədqiqatçılar qırmızı sürüşmənin köməyi ilə uzaq obyektlərin yaşını və məsafəsini hesablayırlar.

Hazırda ən qədim təsdiqlənmiş qalaktika "Ceyms Uebb" kosmik rəsədxanasının məlumatları sayəsində kəşf edilən MoM-z14 hesab olunur. Onun qırmızı sürüşməsi 14,44-dür və bu, Kainatın 280 milyon yaşında olduğu dövrə təsadüf edir. Lakin indi "birincilik" başqa bir obyektə keçə bilər.

İtaliyadakı Padua Universitetindən Covanni Qandolfinin rəhbərlik etdiyi beynəlxalq astronomlar qrupu "Ceyms Uebb" tərəfindən əldə edilmiş səma müşahidələrinin məlumatlarını diqqətlə təhlil edib. Alimlər kosmosun müəyyən bölgələrinin şəkillərində zəif işıq parıltıları axtarıblar.

Şəkillərdəki milyonlarla nöqtə arasında Qandolfi və həmkarları mütəxəssislərin fikrincə, qalaktika ola biləcək kiçik bir ləkə aşkarlayıblar. Müxtəlif filtrlərdən istifadə edərək, alimlər bu obyektin işığının spektr üzrə necə yayıldığını təhlil ediblər və onun qırmızı sürüşməsinin miqdarını hesablayıblar. Bu o deməkdir ki, biz obyekti 90 milyon il əvvəl necə idisə, elə görürük. İtaliyadakı bir dağın şərəfinə Capotauro adlanan bu ehtimal edilən qalaktika potensial olaraq MoM-z14-dən demək olar ki, 200 milyon il daha qədimdir.

Əgər hesablamalar doğrudursa, Capotauro indiyə qədər kəşf edilmiş ən qədim qalaktika olacaq. O, ilk ulduzların və qara dəliklərin yaranma dövrü ilə eyni vaxta təsadüf edir.

Lakin bu cür qeyri-adi bəyanat qeyri-adi sübutlar tələb edir. Astronomların ciddi sualları yaranıb. Capotauro onun ehtimal edilən yaşı üçün çox parlaq görünür. Obyektin parlaqlığı, alimlərin daha sonrakı dövrlərdə müşahidə etdiyi qalaktikaların, məsələn, MoM-z14-ün parlaqlığı ilə müqayisə edilə bilər. İlkin hesablamalar Capotauro-nun kütləsinin Günəşin kütləsindən milyard dəfə çox ola biləcəyini göstərir.

Qalaktikaların yaranması haqqında müasir nəzəri modellər, kosmik miqyasda bu qədər qısa müddətdə — cəmi 90 milyon il ərzində bu qədər böyük miqdarda maddənin necə toplana biləcəyini izah edə bilmir. Bu qalaktikanın bu qədər kütləli olması üçün demək olar ki, bütün qazı ulduzlara çevrilməli idi, yəni Capotauro-da ulduz formalaşmasının səmərəliliyi 100%-ə yaxın olmalı idi.

Praktikada bu mümkün deyil. Modellər göstərir ki, adətən qalaktikalardakı ulduzlar qazın yalnız kiçik bir hissəsindən, maksimum 20–30%-dən yaranır. Kəşflə əlaqəsi olmayan astronomlar Qandolfi qrupunun məlumatlarında səhv olma ehtimalını vurğulayırlar. Əgər səhv yoxdursa, alimlər hələlik izahı tapılmamış anomaliyayla qarşı-qarşıyadırlar.

Başqa bir izah da mövcuddur. Sirli siqnal Kainatın kənarından deyil, Süd Yolu daxilindəki bir cisimdən gələ bilər. Qandolfi hesab edir ki, əgər obyektin kütləsi barədə məlumat səhvdirsə, onda bu, "Ceyms Uebb"in görmə sahəsinə düşmüş bir qəhvəyi cırtdan ola bilər. Qəhvəyi cırtdanlar, əsl ulduza çevrilmək üçün kifayət qədər kütləsi olmayan "rüşeym" ulduzları adlanır. Onlar ulduzlardan daha yüngül, lakin Yupiter kimi qaz nəhənglərindən daha ağırdır.

"Ola bilsin ki, Capotauro bizim qalaktikada yaranmış ilk substellar obyektlərdən biridir. Bu halda, nisbətən soyuq və yaşlı bir kosmik cisimlə qarşılaşırıq ki, onun temperaturu otaq temperaturu ilə müqayisə edilə bilər. Başqa sözlə, o, uzaq bir qalaktika ilə asanlıqla qarışdırıla biləcək xüsusiyyətlərə malikdir," — Qandolfi izah edib.

Həqiqəti öyrənmək üçün astronomlara əlavə müşahidələr lazımdır. "Ceyms Uebb" kosmik teleskopu işığı daha dəqiq təhlil edə bilir. Yalnız beləliklə, parlaq ləkənin "maskası" altında nəyin gizləndiyini — rekord dərəcədə qədim qalaktika, yoxsa daha yaxın, lakin qeyri-adi bir obyekt olduğunu müəyyən etmək mümkün olacaq.

Tədqiqatın nəticələri Kornell Universitetinin elmi məqalələr elektron arxivi saytında təqdim olunub.

Hazırladı:

S.ELAY

XQ