Ayaqlarımızın altındakı sirli aləm
İnsanlar belə düşünürlər ki, həyat əsasən Yer səthinin üzərində – okeanlarda, meşələrdə, dağlarda və şəhərlərdə formalaşıb. Ancaq elm göstərir ki, ayaqlarımızın altında, Yer qabığının kilometrlərlə dərinliyində tamamilə yeni bir dünya mövcuddur. Burada milyardlarla mikroorqanizm yaşayır və planetin ən böyük ekosistemlərindən birini təşkil edir.
Alimlər bu sirli aləmi “yeraltı Qalapaqos” adlandırırlar. Onun zənginliyi təsəvvürləri alt-üst edir: karbon həcminə görə insanlığı yüzlərlə dəfə üstələyir, genetik müxtəlifliyi isə səthdəki həyatla müqayisə oluna bilər. Darvin Qalapaqos adalarında təkamül sirlərini öyrənmişdisə, müasir alimlər qaranlıqda, qayaların dərinliklərində həyatın mövcudluq həddini araşdırırlar.
Tədqiqatlara əsasən, Yer üzərindəki bütün mikroorqanizmlərin təxminən 70 faizi dərinliklərdə yaşayır. Onların ümumi kütləsi 15-23 milyard ton karbon olaraq qiymətləndirilir. Müqayisə üçün, bütün insanların birlikdə çəkisi təxminən 60 milyon ton təşkil edir. Bu, planetin mərkəzində sanki “qara qitə” kimi gizlənmiş həyat okeanını xatırladır.
Ən böyük sirr isə bu orqanizmlərin mövcud olduğu ekstremal şəraitdir: 2-5 kilometr dərinlikdə işıq yoxdur, qida maddələri son dərəcə azdır, təzyiq inanılmaz dərəcədə yüksəkdir, temperatur isə bəzən 120 °C-yə çatır. Buna baxmayaraq, bakteriyalar, arxeylər və hətta çoxhüceyrəli canlılar burada nəinki sağ qalır, həm də inkişaf edirlər. Məsələn, Cənubi Afrikada 1,4 kilometr dərinlikdə qayaların içində nematod növünə rast gəlinib.
Alimlər düşünürlər ki, bu mikroblar enerji mənbəyi kimi günəş işığından deyil, kimyəvi reaksiyalardan istifadə edirlər. Onlar hidrogen, kükürd, dəmir və metanı “istehlak edərək” tamamilə yeni metabolik zəncirlər yaradırlar. Bu xüsusiyyətlər həyatın Yer üzündə fotosintezdən əvvəl necə yarana biləcəyini anlamaq üçün açar ola bilər.
Mikrobioloqlar bildirirlər ki, biz hələ bu “gizli dünyanın” yalnız çox kiçik bir hissəsinə toxunmuşuq. Ola bilsin ki, Yerin dərinliklərində tamamilə naməlum həyat formaları mövcuddur.
Bu kəşflərin əhəmiyyəti təkcə Yerlə məhdudlaşmır. Əgər mikroblar qaranlıqda, təzyiq altında və yüksək temperaturda yaşaya bilirsə, deməli, Marsda və ya Yupiterin peyki Avropanın buz qatının altında da oxşar həyat formaları ola bilər. Eyni zamanda, bu tədqiqatlar Yer ekosistemlərinin sabitliyini başa düşmək üçün də həlledici rol oynayır. Çünki planetin karbon və kükürd dövranının mühüm hissəsi məhz burada gizlənə bilər.
Bir sözlə, “Yeraltı Qalapaqos” bizə xatırladır ki, Yer hələ də saysız-hesabsız sirlərlə doludur. Hər qazma nüvəsi isə bəşəriyyətə tamamilə yeni bir dünyaya açılan qapı ola bilər.
Hazırladı:
S.ELAY
XQ
