Davamlı inkişafa və rəqabətədavamlılığa aparan yol
Qlobal rəqabət və sürətli texnoloji dəyişikliklər şəraitində iqtisadi modernləşmə davamlı inkişafı təmin etmək, vətəndaşların rifahını yaxşılaşdırmaq və dünya miqyasında öz mövqelərini möhkəmləndirmək istəyən hər bir ölkə üçün imperativə çevrilir. İqtisadi modernləşmə istehsalın yalnız kəmiyyət artımı deyil, daha yüksək məhsuldar sahələrə keçidi, innovasiyaların tətbiqini, insan kapitalının inkişafını və əlverişli institusional mühitin yaradılmasını əhatə edən dərin struktur transformasiyasıdır. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün strateji yanaşma və bir sıra məqsədyönlü vasitələrdən istifadə tələb olunur.
Müxtəlif ölkələrin uğurlu təcrübəsinin təhlili göstərir ki, modernləşmənin universal resepti yoxdur, lakin bir-biri ilə kombinasiyada transformasiya üçün əsas olan bir sıra əsas strateji alətləri müəyyən etmək olar. Tanınmış iqtisadçıların sözlərinə görə, müasir iqtisadiyyatın əsas sərvəti insanlardır və insan kapitalına investisiyalar yatırmaq lazımdır. Təhsil, elm, səhiyyə və peşə təhsilinə strateji investisiyalar yeni texnologiyalara və əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşa bilən ixtisaslı işçi qüvvəsi yaradır. Bunun üçün isə biliklərin passiv mənimsənilməsindən tənqidi təfəkkürün, yaradıcılığın və problem həll etmə bacarıqlarının inkişafına keçidi təmin etmək lazımdır. STEM təhsilinə (elm, texnologiya, mühəndislik, riyaziyyat) xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Burada ikinci məqam davamlı təhsil sistemidir. Yəni yenidən hazırlıq və həyat boyu yeni bacarıqların əldə edilməsi üçün imkanların yaradılması diqqət mərkəzində saxlamaq zəruridir. Bu, sürətlə dəyişən texnologiyalar kontekstində xüsusilə vacibdir. Eyni zamanda, fundamental və tətbiqi tədqiqatların maliyyələşdirilməsi, özəl sektorun elmi-tədqiqat işlərinə investisiya qoyması üçün stimulların yaradılması da əhəmiyyət daşıyır.
Qeyd etmək vacibdir ki, insan kapitalına qoyulan investisiyalar əmək məhsuldarlığına, innovasiya potensialına və iqtisadiyyatın yüksək əlavə dəyərə malik məhsul və xidmətlərin yaradılması imkanlarına birbaşa təsir göstərir. İnsan kapitalına yatırılan hər bir manat iqtisadiyyatın uzunmüddətli rəqabət qabiliyyətinə töhfədir. Əmək məhsuldarlığı təkcə texnologiya və kapital hesabına deyil, hər şeydən əvvəl işçilərin özlərinin keyfiyyəti - bilikləri, bacarıqları, sağlamlığı və motivasiyası hesabına artır.
İqtisadiyyatın müasirləşdirilməsində infrastruktun inkişafı strateji əhəmiyyət daşıyır. Müasir və səmərəli fiziki və rəqəmsal infrastruktur iqtisadiyyatın işləməsi və inkişafı üçün ilkin şərtdir. Belə ki, nəqliyyat xərclərinin azaldılması və bazarlara çıxışı asanlaşdırmaq üçün yolların, dəmir yollarının, limanların, hava limanlarının tikintisi və modernləşdirilməsi istənilən dövlətin qarşısında dayanan vəzifələrdir. Eyni zamanda, etibarlı və sərfəli enerji təchizatının təmin edilməsi, bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı da diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır. Genişzolaqlı İnternetə çıxış, 5G şəbəkələrinin inkişafı, rəqəmsal iqtisadiyyatı və innovasiyaları dəstəkləmək üçün məlumat mərkəzlərinin mövcudluğu iqtisadiyyatın müasirləşdirilməsi prosesində mühüm rol oynayır. Bir sözlə, inkişaf etmiş infrastruktur tranzaksiya xərclərini azaldır, biznesin rəqabət qabiliyyətini artırır, investisiya cəlb edir və ölkə daxilində və qlobal bazarla əlaqəni təmin edir.
Bundan başqa, hamıya məlumdur ki, innovativ iqtisadiyyata keçid modernləşmənin təməl daşıdır. Buna şirkətləri elmə investisiya qoymağa və yeni texnologiyaların tətbiqinə həvəsləndirmək yolu ilə nail olunur. Elmi müəssisələri, startapları və iri biznesləri birləşdirən ekosistemlərin formalaşması bu prosesdə önəmli yer tutur. Habelə vençur kapitalı fondlarının, biznes inkubatorların və akseleratorların yaradılması da vacibdir.
Elmi işlərin kommersiyalaşdırılmasının təşviqinə çalışmaq zərurəti çevrilir. Xüsusi qeyd lazımdır ki, elmi işlərin kommersiyalaşdırılmasının təşviqi elmin real iqtisadi sərvətə çevrilməsinin ən mühüm mexanizmlərindən biridir. Azərbaycan kimi bilik və innovasiya iqtisadiyyatına doğru irəliləyən ölkələr üçün bu proses strateji əhəmiyyət kəsb edir.
Bəs elmi işlərin kommersiyalaşdırılması nədir? Elmi tədqiqatların nəticələrinin (patentlər, texnologiyalar, metodlar, nou-hau) kommersiya dəyəri olan mallara, xidmətlərə və ya istehsal proseslərinə çevrilməsi prosesidir. Elmin kommersiyalaşdırılması laboratoriyadan bazara gedən yoldur. Azərbaycan üçün bu, innovativ suverenliyin qurulması, yerli və ixrac səviyyəsində texnoloji həllərin yaradılması və davamlı post-neft inkişafı təmin etmək üçün bir fürsətdir.
Beləliklə, innovasiya məhsuldarlığın artımının, yeni iqtisadi sektorların yaradılmasının və qlobal bazarlarda uzunmüddətli rəqabət qabiliyyətinin əsas hərəkətverici qüvvəsidir. Sadaladığımız vasitələrin heç birinin təcrid olunmuş şəkildə işləməyəcəyini başa düşmək vacibdir. Modernləşmənin uğuru tətbiq edilən bütün tədbirlərin sinerjisindən, onların ardıcıllığından və hər bir ölkənin konkret şəraitinə uyğunlaşdırılmasından asılıdır.
Bir sözlə, iqtisadiyyatın modernləşdirilməsi strateji baxışı və bir sıra alətlərin əlaqələndirilmiş şəkildə tətbiqini tələb edən mürəkkəb və çoxşaxəli prosesdir. İnsan kapitalına investisiyalar, infrastrukturun inkişafı, əlverişli institusional mühitin yaradılması, innovasiyaların stimullaşdırılması və qlobal iqtisadiyyata inteqrasiya bu strategiyanın əsas sütunlarını təşkil edir. Uğur bu alətlərin düzgün kombinasiyasını seçmək, onların səmərəli həyata keçirilməsini təmin etmək və dəyişən daxili və xarici şəraitə uyğunlaşmaq qabiliyyətindən asılıdır. Nəticə etibarilə, strateji iqtisadi modernləşmə daha güclü, daha möhkəm və firavan cəmiyyət quruculuğuna aparan yoldur.
Elbrus Rza
