Azərbaycanın təbii qazını Avropaya nəql edən Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) Yunanıstanın Kipoi çıxış nöqtəsindən noyabrın 24-də 378 milyon 145 min 291 kVt/saat həcmində sifariş alınıb. Bu, ötən həftənin bazar ertəsinin sifariş göstəriciləri ilə müqayisədə 3,02 faiz çoxdur. Ümumiyyətlə, TAP boru kəmərinin işə düşməsindən bu tərəfə Azərbaycanın Avropa bazarlarına çatdırdığı qaz həcmi kəskin artıb. 2024-cü ilin oktyabr ayına qədər TAP ilə Avropaya 40 milyard kubmetrdən çox Azərbaycan qazı nəql olunub. 2025-ci ilin sentyabr ayı sonuna qədər bu rəqəm 50 milyard kubmetrə çatıb. Məsələn, 2025-ci ilin ilk üç rübündə Avropaya ümumilikdə 9,4 milyard kubmetr qaz ixrac edilib. TAP bu ixracın əsas daşıyıcısıdır, çünki boru kəməri ilə birbaşa İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstan kimi ölkələrə qaz ötürülür.
Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) Azərbaycanın enerji strategiyasında mühüm infrastruktur layihəsidir. Bu boru kəməri “Cənub Qaz Dəhlizi”nin Avropa seqmentini təşkil edir və TANAP vasitəsilə Türkiyə sərhədində qəbul etdiyi Azərbaycandan gələn qazı Yunanıstan, Albaniya və Adriatik dənizi üzərindən keçərək İtaliyanın cənubuna çatdırır. TAP-ın tikintisi 2020-ci ilin oktyabrında başa çatdırılıb və kommersiya nəqli 2020-ci il dekabrın 31-də başlayıb. Boru kəməri ilə Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı nəhəng “Şahdəniz” yatağından çıxarılan qaz birbaşa Avropa bazarlarına ixrac edilir.
Qeyd edək ki, 2025-ci ilə qədər daxili parametrlərin tənzimlənməsi sayəsində TAP-ın ötürmə tutumu təxminən 12 milyard kubmetrə çatdırılıb. Bu göstəricilərin daha da artırılması məqsədilə əlavə kompressor stansiyaların quraşdırılması planlaşdırılır. Məsələn, cari plana görə, 2026-cı ildən əlavə 1,2 milyard kubmetr/il həcmində tutum artırılması gözlənilir.
TAP-ın müştərilərinə gəldikdə, ən böyük həcm İtaliya bazarının payına düşür. 2025-ci ilin sentyabrına qədər TAP vasitəsilə İtaliyaya təxminən 41,7 milyard kubmetr qaz çatdırılıb. Eyni dövrdə Yunanıstana 4,8 milyard, Bolqarıstana isə 3,2 milyard kubmetr qaz nəql olunub. 2025-ci ilin yanvar–sentyabr aylarında Yunanıstana ixrac olunan qaz həcmi 0,8 milyard kubmetrə bərabər olmuşdur.
TAP boru kəməri həm Azərbaycan, həm də Avropa üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. İlk növbədə, TAP Azərbaycan qazının birbaşa Avropa bazarlarına çatdırılmasını təmin edir. Bu, Avropanın qaz təchizatında şaxələndirmə deməkdir. TAP-ın digər əhəmiyyəti odur ki, boru kəməri vasitəsilə təbii qazın yandırılması Avropada daha az karbon emissiyasına səbəb olur. TAP layihəsi çərçivəsində daşınan təbii qaz kömür və neft məhsullarına nisbətən təmiz yanacaq sayılır və bu, Avropanın iqlim hədəflərinə dəstək verir. TAP Avropanın enerji təhlükəsizliyi baxımından da mühüm amildir – boru kəməri Cənub-Şərqi Avropanı yeni marşrutla birləşdirir və sözügedən regionun qaz təchizatını möhkəmləndirir. Qeyd edək ki, TAP Yunanıstan və Albaniyadakı çıxış nöqtələri vasitəsilə Azərbaycan qazının geniş Avropa bazarlarına nəqlini təmin edən çoxsaylı imkanlar yaradır və Cənub Qaz Dəhlizinin əsas seqmenti kimi Avropanın strateji və iqtisadi maraqlarına xidmət edir. Bununla yanaşı, TAP iqtisadi baxımdan yeni gəlir mənbələri və geosiyasi üstünlüklər deməkdir. TAP boru kəməri Azərbaycan üçün Avropa bazarlarına birbaşa çıxış deməkdir, bu da dövlət büdcəsinə daxilolmaları artırır və regionda Azərbaycanın rolunu gücləndirir.
TAP-ın ötürücülük gücünün artırılması və yeni layihələrin həyata keçirilməsi üzrə işlər davam edir. Layihə çərçivəsində boru kəmərini əlavə kompressor stansiyaları ilə təchiz etməklə tutumu ilkin 10 milyard kubmetrdən 20 milyard kubmetrə kimi yüksəltmək mümkün hesab edilir. Artıq bu istiqamətdə işlər görülür – TAP konsorsiumu 2026-cı ildən əlavə 1,2 milyard kubmetr illik tutumun təmin olunacağını açıqlayıb. Boru kəmərinin idarəçiləri həmçinin bazar tələblərini nəzərə alaraq daha genişləndirmə variantlarını araşdırmağa başlayıblar.
Gələcəkdə, Azərbaycanın qaz hasilatı və ixrac potensialı artdıqca, TAP-ın rolu da genişlənəcək. “Şahdəniz” yatağından əldə olunan qaz həcmi artdıqca, bu qazın Avropaya daşınması üçün TAP-dan istifadə miqdarı da yüksələcək. Bununla yanaşı, Cənub Qaz Dəhlizi çərçivəsində Yunanıstan–Bolqarıstan (IGB) və digər interkonnektorların inşası TAP vasitəsilə çatdırılan qazın daha çox ölkəyə paylanmasını mümkün edəcək. Bu amillər TAP-ın yaxın illərdə Azərbaycanın təbii qaz ixracında həlledici rolunun davam edəcəyini göstərir.
Yekun olaraq qeyd etmək olar ki, Trans-Adriatik Boru Kəməri Azərbaycanın Avropa bazarlarına birbaşa qaz ixracını təmin edən əsas magistraldır. TAP vasitəsilə ötürülən həcmlərin kəskin artımı onun etibarlı və effektiv infrastruktur olduğunu sübut edir. Hazırda TAP ilə ümumilikdə 50 milyard kubmetrdən çox Azərbaycan qazı Avropaya çatdırılıb. TAP həm Azərbaycanın ixrac coğrafiyasını genişləndirir, həm də Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verir. Planda olan genişlənmə işləri bu boru kəmərinin gələcəkdəki rolunu daha da artıracaq.
Ələlxüsus, bu gün əminliklə deyə bilərik ki, Cənub Qaz Dəhlizinin Avropa seqmenti olaraq TAP Azərbaycan qazının Avropa bazarlarına etibarlı çıxışını təmin edən strateji nəqliyyat arteriyasına çevrilib.
İlham ŞABAN,
Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri, iqtisadçı-ekspert
Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) üzrə noyabr ayında qeydə alınan qaz sifarişləri Avropada təbii qaz istehlakının həm mövsümi dəyişkənliyini, həm də Azərbaycanın bu bazardakı sabit rolunu əks etdirir. Sifariş həcmlərində hiss olunan artım və azalmalar, bir qayda olaraq, qısamüddətli bazar tələbinin dəyişməsi ilə bağlıdır və strateji planda Azərbaycanın TAP vasitəsilə qaz satışında hər hansı risk və ya problem yaratmır.
Trans-Adriatik Boru Kəməri Azərbaycan qazının Avropa bazarlarına çıxarılması baxımından strateji dəyərə malikdir və Cənub Qaz Dəhlizinin sonuncu həlqəsi kimi ölkənin enerji ixrac marşrutlarını şaxələndirir. TAP sayəsində Azərbaycan ilk dəfə olaraq öz qazını birbaşa Avropa İttifaqının daxili bazarına çatdıran təchizatçıya çevrildi və bu, ölkənin geosiyasi çəkisini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı. Kəmər Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verir və qaz idxalında mənbə müxtəlifliyini genişləndirir. TAP, həmçinin Azərbaycan üçün uzunmüddətli kommersiya sabitliyi yaradır, çünki Avropa ilə çoxillik müqavilələr ixrac gəlirlərini proqnozlaşdırıla bilən edir. İtaliya, Yunanıstan və Albaniya üzərindən keçən marşrut Azərbaycanın Avropa enerji infrastrukturuna real inteqrasiyasını təmin edir.
TAP-ın genişləndirilməsi perspektivləri, xüsusilə 20 milyard kubmetrə qədər artırılması müzakirələri, Azərbaycanın gələcək qaz ixrac potensialını dəstəkləyir. Kəmər, həmçinin TANAP-la birlikdə regionda yeni infrastruktur sinerjisi yaradaraq Türkiyə–Azərbaycan enerji əməkdaşlığını daha da gücləndirir. TAP Avropanın yaşıl keçid fonunda qazın “keçid yanacağı” kimi rolunun davam etdiyi dövrdə Azərbaycan üçün strateji “pəncərə” funksiyasını yerinə yetirir. Ümumilikdə, TAP Azərbaycanın enerji strategiyasının mərkəzi sütunlarından biri olaraq geoiqtisadi mövqeyini daha dayanıqlı edir.
Nurlan ABDALOV
XQ
