Konstitusiya və Suverenlik İli – 2025

Hər bir dövlətin varlığı və dayanıqlığı onun suverenliyinin, hüquqi əsas­larının və milli iradəsinin bərabər balansda qorunmasından asılıdır. Dövlətin hüquqi çərçivəsi, onun siyasi sabitliyinin və ictimai rifahının təminatçısı kimi çıxış edir. Müasir dövrdə Azərbaycan Respublikası bu prinsipin parlaq nü­munəsini nümayiş etdirərək, suveren dövlətçilik ideyasını reallığa çevirib. Bu uğurun təməlində isə Ulu öndər Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi və Prezident İlham Əliyev tərəfindən müasir reallıqlara uyğun şəkildə davam etdirilən ar­dıcıl siyasi xətt dayanır. Azərbaycan xalqının əsrlərlə formalaşmış milli kim­liyi və dövlətçilik ənənəsi bu gün müstəqil respublikanın ideoloji dayaqlarını təşkil edir. 

Azərbaycanın inkişaf konsepsiyası hüquqi dövlət və sosial rifah ideyasının qarşılıqlı vəhdətinə əsaslanır. Hüquqi döv­lət təkcə qanunların mövcudluğu deyil, həm də onların ədalətli və effektiv tətbiqini nəzərdə tutur. Bu baxımdan Azərbaycan Respublikasında aparılan institusional is­lahatlar — məhkəmə sisteminin müasir­ləşdirilməsi, idarəetmədə şəffaflıq və he­sabatlılığın artırılması, korrupsiyaya qarşı kompleks tədbirlər hüquqi sistemin sabit inkişafını təmin edən mühüm faktorlardan­dır. Belə ki, 1998-ci il 1 dekabr tarixində qəbul edilmiş “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Qanun ölkədə üçpilləli məh­kəmə sisteminin formalaşmasına hüquqi əsas yaratdı. Bu islahat nəticəsində Azər­baycanın hüquq sistemi sovet dövründən miras qalan köhnə strukturlardan tamamilə uzaqlaşdırılaraq demokratik prinsiplər üzə­rində yenidən quruldu. Məhkəmə-hüquq sahəsində aparılan dərin dəyişikliklər nə­ticəsində Konstitusiya Məhkəməsi təsis olundu, 2000-ci ildən etibarən isə müstəqil və şəffaf fəaliyyət prinsiplərinə əsasla­nan yeni üçpilləli məhkəmə sistemi tətbiq edilməyə başladı. Bu model əvvəlki məh­kəmə mexanizmlərindən kəskin surətdə fərqlənərək, insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasına daha güclü təminat gətirdi. Bu da ölkənin beynəlxalq imicini qanu­nun aliliyinə əsaslanan müasir dövlət kimi möhkəmləndirir.

Ulu öndər 2003-cü il oktyabrın 1-də Prezident seçkiləri ərəfəsində xalqa mü­raciəti zamanı demişdi: “İnanıram ki, mə­nim axıra çatdıra bilmədiyim taleyüklü məsələləri, planları, işləri sizin köməyiniz və dəstəyinizlə İlham Əliyev başa çatdıra biləcək. Mən ona özüm qədər inanıram və gələcəyinə böyük ümidlər bəsləyirəm”.

2020-ci ildəki Vətən müharibəsində qazanılmış tarixi Qələbə və 2023-cü ildə həyata keçirilmiş lokal xarakterli antiterror tədbirləri nəticəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi tam bərpa olun­du.

Azərbaycanın müstəqillik tarixi göstə­rir ki, dövlətin möhkəm dayaqlarını təmin edən üç sütun olan, ordunun formalaşdırıl­ması, hüquqi dövlətin qurulması və mil­li ideologiyanın bərpası prosesləri məhz Heydər Əliyev dövründə strateji prioritet kimi müəyyən olunub. Ulu öndərin ordu quruculuğu sahəsində həyata keçirdiyi is­lahatlar həm də milli ruhun yenidən oya­nışı idi. Ümummilli liderin təşəbbüsü ilə yaradılan ali hərbi məktəblər, gənc zabit­lərin xaricdə təhsil alması üçün geniş im­kanların yaradılması, orduya milli ideya və vətənpərvərlik ruhunun aşılanması bu gü­nün qalib Azərbaycan Ordusunun əsasını təşkil edir. Bu baxımdan 2020-ci ilin Vətən müharibəsində əldə olunan tarixi Qələbə Heydər Əliyevin illər əvvəl təməlini qoy­duğu güclü, intizamlı və yüksək döyüş qabiliyyətinə malik ordunun nəticəsidir. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliye­vin rəhbərliyi ilə “dəmir yumruq” əməliy­yatı da Ulu öndərin “Azərbaycan müstəqil dövlət kimi əbədi yaşayacaq” ifadəsinin reallaşması idi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 2025-ci ili “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan etməsi dövlətçilik tariximizdə həm simvolik, həm də strateji addımdır. Bu qərar iki fundamental hadisə­nin – Konstitusiyanın qəbulunun 30 illiyi və Vətən müharibəsində Qələbənin 5 illi­yinin vəhdətini təcəssüm etdirir.

Azərbaycanın həqiqi milli Konstitu­siyası yalnız müstəqillik əldə olunduqdan sonra mümkün oldu. 1991-ci il oktyabrın 18-də qəbul edilən “Azərbaycan Respub­likasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı” gələcək dövlət quru­culuğunun hüquqi əsasını qoydu. Lakin 1991-1993-cü illərdəki siyasi qeyri-sabit­lik, idarəetmədə xaos və hakimiyyət böh­ranı ölkədə yeni Konstitusiyanın qəbulunu mümkünsüz etmişdi. Bu vəziyyətin dəyiş­məsi Ulu öndər Heydər Əliyevin 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdışı ilə baş verdi. 1995-ci il mayın 2-də Milli Məclisin qə­rarı ilə Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiya layihəsini hazırlayan komis­siyanın tərkibi təsdiq edildi. Komissiyanın tərkibinə tanınmış ictimai-siyasi xadimlər, alimlər, peşəkar hüquqşünaslar qatıldı. Sədr isə Ulu öndər Heydər Əliyev seçildi. İlk növbədə siyasi sabitlik, hüquqi nizam və dövlət institutlarının bərpası istiqamə­tində addımlar atdı. Ümummilli lider de­yirdi: “Biz elə bir layihə hazırlamalı və nəhayət, elə bir Konstitusiya qəbul etməli­yik ki, o, müstəqil Azərbaycan Respublika­sının demokratik prinsiplər əsasında uzun müddət sabit yaşamasını təmin edən Əsas Qanun, tarixi sənəd olsun”. Yaradılmış ko­missiya tərəfindən çox qısa bir müddətdə inkişaf etmiş demokratik ölkələrin kons­titusion quruculuq təcrübəsi öyrənildi, təhlil olundu, Azərbaycan Respublikası­nın Konstitusiyasının layihəsi hazırlanıb 1995-ci il oktyabrın 15-də ictimai müza­kirəyə təqdim olundu, 1995-ci il noyabrın 12-də keçirilən ümumxalq səsverməsi ilə Azərbaycanın müstəqillik dövründə ilk milli Konstitusiyası 94,5 faiz səs çoxluğu ilə qəbul edildi.

Konstitusiyada BMT-nin 1948-ci il Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyan­naməsi, 1966-cı il Beynəlxalq Mülki və Siyasi Hüquqlar Paktı və digər beynəlxalq sənədlərin prinsipləri əks olunmaqla, Azər­baycan hüquqi sisteminin beynəlxalq stan­dartlara uyğunlaşdırılması təmin edildi. Bu, həmçinin ölkəmizin demokratiya və insan hüquqları sahəsində qlobal öhdəlik­lərə sadiqliyinin göstəricisidir.

Azərbaycan Konstitusiyasına sonrakı illərdə üç dəfə 2002, 2009 və 2016-cı illər­də – ümumxalq səsverməsi (referendum) yolu ilə mühüm dəyişikliklər edilib. Bu də­yişikliklər cəmiyyətin sosial-siyasi inkişaf dinamikasına uyğun olaraq dövlət idarəet­məsinin çevikliyini artırmağa yönəlmişdi. 2002-ci il referendumunda əsas məqsəd dövlət hakimiyyəti orqanları arasında sə­lahiyyət bölgüsünün təkmilləşdirilməsi və idarəetmənin effektivliyinin artırılması idi. 2009-cu ildə edilən dəyişikliklər insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmi­natını genişləndirdi, medianın və ictimai iştirakçılığın hüquqi bazasını möhkəmlən­dirdi. 2016-cı il referendumunda isə kons­titusion idarəetmədə institusional moderni­zasiya həyata keçirildi: vitse-prezidentlik institutu təsis olundu, icra hakimiyyəti sisteminin struktur çevikliyi təmin edildi, gənclərin və ailə institutunun dövlət si­yasətində rolu konstitusion status qazandı.

Azərbaycan Respublikasının Konsti­tusiyası milli suverenliyin ideoloji rəmzi kimi çıxış edir. Konstitusiyada əksini tapan “Azərbaycan Respublikasının ərazi bütöv­lüyü, dövlət müstəqilliyi və konstitusiya quruluşu” prinsipləri bu gün də dövlətin daxili və xarici siyasətinin əsas istiqaməti­ni müəyyən edir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 2024-cü il 28 dekabr tarixli Sərəncamı ilə 2025-ci ilin “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edilməsi dövlətin hüquqi və ideoloji inkişafının məntiqi da­vamı kimi çıxış edir. Bu təşəbbüs Konstitu­siyanın 30 illiyinə verilən ən yüksək siyasi qiymət olmaqla yanaşı, hüquqi dövlətçilik prinsipinin daha da möhkəmləndirilməsi məqsədini daşıyır.

2023-cü ilin noyabrında Xankəndidə keçirilən Zəfər paradı Azərbaycan döv­lətçiliyinin və hərbi gücünün siyasi ma­nifestinə çevrildi. Bu hadisə Ulu öndərin “Qarabağ Azərbaycandır və nida” prinsi­pinin əyani təsdiqi olmaqla yanaşı, həm də dövlətin suverenlik atributlarının tam bərpa olunduğunu dünyaya nümayiş etdir­di. Ali Baş Komandan İlham Əliyev xalqa müraciətində açıqladı: “Xoşbəxt adamam ki, ata vəsiyyətini yerinə yetirdim. Şuşanı azad etdik”.

Bu gün Azərbaycanın siyasi siste­mi, ordu quruculuğu və hüquqi islahatla­rı bir-biri ilə sıx şəkildə bağlı olan vahid dövlətçilik mexanizmini təşkil edir. Bu mexanizmin ideoloji nüvəsini Heydər Əli­yev irsi, onun “hüquq və ədalət üzərində qurulan dövlət” fəlsəfəsi formalaşdırır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bu fəlsəfə Azərbaycanı Cənubi Qafqazın ən güclü, müstəqil və hüquqa əsaslanan döv­lətinə çevirib.

“Konstitusiya və Suverenlik İli” isə bunun davamı kimi, həm ulu öndərin döv­lətçilik irsinə ehtiramın, həm də gələcəyə yönəlik strateji baxışın ifadəsidir. Bu il tək­cə tarixə qayıdış deyil, həm də hüquqi və mənəvi qələbənin siyasi təntənəsidir.

Elnur RÜSTƏMOV,
Saatlı rayon prokuroru,ədliyyə müşaviri