2025-ci ilin ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı macar yazıçısı László Krasznahorkaiyə təqdim olunub. Nobel Komitəsinin açıqlamasında qeyd edilir ki, mükafat yazıçıya “apokaliptik qorxu içində sənətin gücünü təsdiqləyən vizioner və təsirli yaradıcılığına görə” verilib. Akademiya onu “Mərkəzi Avropa ənənəsində böyük epik yazar” kimi xarakterizə edib.

László Krasznahorkai 5 yanvar 1954-cü ildə Macarıstanın Gyula şəhərində anadan olub. Atası hüquqşünas, anası sosial təminat idarəsində çalışıb. O, Szeged Universitetində hüquq və ədəbiyyat üzrə təhsil alıb, 1984-cü ildən sərbəst yazıçı kimi fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Əsərləri mürəkkəb cümlə quruluşu, fəlsəfi dərinliyi və apokaliptik ovqatı ilə seçilir. Onun yaradıcılığı insanın daxili xaosu, mədəniyyətin tənəzzülü və mənəvi mübarizələr mövzularını əhatə edir.

Krasznahorkainin ən məşhur romanları arasında “Satantango”, “The Melancholy of Resistance”, “War and War”, “Seiobo There Below” və “Baron Wenckheim’s Homecoming” var. “Satantango” romanı macar rejissor Béla Tarr tərəfindən filmə uyğunlaşdırılıb və müasir Avropa kinosunun kult əsərlərindən birinə çevrilib. Yazıçının üslubu uzun, axıcı, bəzən tək cümlədən ibarət bölmələr şəklində formalaşır; bu xüsusiyyət onun dili “düşüncənin axını” kimi təqdim etməsinə imkan yaradır.

Yazıçının əsərləri yalnız Avropada deyil, Asiya mədəniyyətindən də ilham alır. O, Çin və Yaponiyada keçirdiyi illərdən sonra Şərq fəlsəfəsinin təsiri altında yazdığı mətnlərində zaman, harmoniya və səssizlik anlayışlarını ədəbiyyat dilinə gətirib. Krasznahorkaiyə görə, müasir insanın böhranı təkcə siyasi və sosial səbəblərlə deyil, həm də mənəvi boşluqla bağlıdır.

O, yaradıcılığı ərzində bir çox beynəlxalq mükafatlara layiq görülüb. 2015-ci ildə “Man Booker International Prize”, 2019-cu ildə “National Book Award for Translated Literature”, 2024-cü ildə isə “Prix Formentor” mükafatını alıb. Bundan əlavə, o, Macarıstanın ən yüksək ədəbi mükafatı sayılan Kossuth mükafatına da layiq görülüb.

László Krasznahorkai müasir Avropa ədəbiyyatında apokaliptik realizmin simvoluna çevrilib. Onun romanları oxucunu çətinliklərlə üz-üzə qoyur, lakin insanın mövcudluq mənası barədə dərin suallar doğurur. Yazıçı üçün ədəbiyyat dünyanı dəyişdirmək deyil, onu anlamaq vasitəsidir. 2025-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülməsi həm onun fərdi yaradıcılığının, həm də Mərkəzi Avropa ədəbiyyatının yenidən qlobal səhnədə tanınmasının göstəricisidir.

S.ELAY
XQ