Azərbaycanın humanitar diplomatiyası və qlobal həmrəylik missiyası 

Müasir beynəlxalq münasibətlər artıq təkcə sərt güc – tankların, raketlərin, iqtisadi hegemonluğun diktəsi ilə formalaşmır. XXI əsrin siyasi arenasında başqa bir güc xətti yüksəlir – humanitar diploma­tiya. Əgər XX əsrdə dövlətlərin nüfuzu əsasən hər­bi potensial və iqtisadi resurslarla ölçülürdüsə, bu gün önə çıxan dəyərlər fərqlidir: Mədəniyyət, elm, təhsil və ən əsası insan həyatına yönəlmiş humani­tar təşəbbüslər. Dövlətin “yaxşı niyyət” aktoru kimi tanınması, böhran və müharibə şəraitində insan amilinə üstünlük verməsi onun beynəlxalq sistemdə etibarlı tərəfdaş kimi qəbul olunmasına xidmət edir. Azərbaycan son illərdə bu prinsipə sadiq qalaraq, humanitar diplomatiyanı ardıcıl və sistemli şəkildə həyata keçirir.

Humanitar diplomatiyanın gücü on­dadır ki, o, milli maraqları universal dəyərlərlə birləşdirir. Yardım göndərən dövlət yalnız altruist (başqalarının xey­rinə) davranmır – bu dövlətlər həm də beynəlxalq reputasiyasını möhkəmləndi­rir, yumşaq güc arsenalını genişləndirir. Beləliklə, humanitar diplomatiya həm siyasi, həm də mənəvi qazanclar gətirən strateji vasitəyə çevrilir.

Məhz bu səbəbdəndir ki, BMT 2008-ci ildə Ümumdünya Humanitar Yardım Gününü təsis etdi. 19 avqust – 2003-cü ildə Bağdadda BMT qərar­gahına hücumda həlak olan humanitar işçilərin xatirəsinə ehtiram günü olmaq­la yanaşı, dövlətlər üçün bir çağırışdır: “Siz yalnız sərt gücünüzləmi tanınmaq istəyirsiniz, yoxsa həm də insanlığa ver­diyiniz töhfələrlə?”. Bu sual dövlətləri beynəlxalq siyasətin əsas prioritetlərini yenidən nəzərdən keçirməyə vadar edir və humanitar diplomatiyanın əsl dəyərini ortaya qoyur.

Azərbaycan da bu gün beynəlxalq münasibətlər sistemində yalnız regional siyasi və iqtisadi aktor kimi deyil, həm də humanitar diplomatiyanın uğurlu da­şıyıcısı kimi tanınır. Dövlətimizin xarici siyasət kursunda insan amili, humanist dəyərlərə sadiqlik və qlobal həmrəylik prinsipləri xüsusi yer tutur. Prezident İlham Əliyevin müxtəlif beynəlxalq tri­bunalarda səsləndirdiyi fikirlər də bu xətti aydın göstərir. Prezident pandemiya dövründə çıxışlarında dəfələrlə vurğula­yıb ki, “Dünya yalnız birgə həmrəylik və yardımla qlobal böhranlardan çıxış yolu tapa bilər.”

Azərbaycanın humanitar diplomati­yası epizodik təşəbbüslərlə məhdudlaş­mır, dövlətimiz ardıcıl və sistemli siyasət yürüdür. Ən ağır böhran anlarında – istər pandemiya dövründə, istərsə də müharibə nəticəsində yaranan humanitar fəlakətlər zamanı – Bakı qlobal həmrəylik çağırış­larının önündə dayanır. Belə bir siyasətin arxasında həm milli maraqların qorunma­sı, həm də beynəlxalq imicin möhkəmlən­dirilməsi dayanır.

Məhz bu konseptual yanaşmanın nəti­cəsidir ki, Azərbaycan bu gün Afrikadan Asiyaya, Avropadan Latın Amerikasına qədər müxtəlif regionlarda humanitar təşəbbüsləri ilə fərqlənir. Prezident İlham Əliyevin liderliyində həyata keçirilən bu siyasət Azərbaycanın yumşaq gücünün əsas sütunlarından birinə çevrilib. CO­VID-19 pandemiyası dünya siyasətində bir dönüş nöqtəsi oldu. Ən böyük döv­lətlərin belə səhiyyə sistemləri çöküş həddinə çatdığı bir vaxtda, Azərbaycan yalnız daxildə pandemiyaya qarşı effek­tiv mübarizə üzrə idarəetmə modeli qur­maqla kifayətlənmədi, həm də beynəlxalq həmrəylik çağırışlarının önündə dayan­dı. Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə desək: “Pandemiya göstərdi ki, dünyada heç bir ölkə bu çağırış qarşısında təkba­şına tab gətirə bilməz. Burada həmrəylik və əməkdaşlıq əsas meyarlara çevrilməli­dir”.

Azərbaycan bu çağırışı bəyanatlarla deyil, konkret addımlarla sübut etdi. Qo­şulmama Hərəkatına sədrliyi çərçivəsində Bakı BMT Baş Assambleyasında pande­miya ilə bağlı xüsusi sessiyanın keçiril­məsinə nail oldu. Təşəbbüs həm Azər­baycanın qlobal proseslərdə fəal aktor kimi çıxış etdiyini göstərdi, həm də onun humanitar diplomatiyasının beynəlxalq miqyasda qəbul olunduğunu təsdiqlədi.

Pandemiyanın ən ağır günlərində Azərbaycan yardımlarını qitələrarası öl­çüdə təşkil etdi. Afrika ölkələrinə tibbi avadanlıq, dərman preparatları və qoru­yucu vasitələr göndərildi. Bu yardımlar, sadəcə, maddi dəstək deyildi – yüzlər­lə insanın həyatını xilas edən, qlobal həmrəyliyin canlı nümunəsinə çevrilən humanitar missiya idi. Bununla yanaşı, Azərbaycan Ümumdünya Səhiyyə Təşki­latına 10 milyon ABŞ dolları məbləğində yardım ayırdı. Vəsaitin yarısı, xüsusi ola­raq Afrika dövlətlərinin ehtiyacları üçün nəzərdə tutuldu. Rəsmi Bakının bu addı­mı göstərirdi ki, Azərbaycanın humanitar diplomatiyası yalnız qonşuluq və regional çərçivə ilə məhdudlaşmır, əksinə, qlobal məsuliyyət hissinə əsaslanır.

Azərbaycanın COVID-19 dövründə ortaya qoyduğu mövqe həm də özündə siyasi mesajı ehtiva edirdi: kiçik dövlətlər də qlobal həmrəyliyin lokomotivinə çev­rilə bilər və bütün bu təşəbbüslər ölkənin yumşaq gücünü gücləndirməklə yanaşı, beynəlxalq aləmdə “humanist dövlət” imicini daha da möhkəmləndirdi.

Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynaya qarşı hərbi müdaxiləsi Avropada yeni humanitar böhran yaratdı. Milyonlar­la insan evini tərk etməyə məcbur oldu, minlərlə dinc sakin həyatını itirdi, uşaqlar isə psixoloji və sosial travmalarla üz-üzə qaldı. Belə bir vəziyyətdə yenə Azərbay­can öz humanitar diplomatiyasını yenidən ortaya qoydu və dünya ictimaiyyətinə həmrəyliyin vacibliyini göstərdi. Yüz tonlarla ərzaq, tibbi ləvazimat, isti geyim və dərman preparatları Ukrayna xalqına çatdırıldı. Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev bir çıxışında vurğulayıb: “Müha­ribə zamanı ən böyük sərvət insan həyatı­dır. Biz imkanlarımız daxilində əlimizdən gələni etməliyik”. 

Məhz bu yanaşma Azərbaycanın hu­manitar diplomatiyasının mərkəzində insan amilinin dayandığını bir daha sü­but etdi. Xüsusilə, diqqət çəkən nümunə isə müharibədən əziyyət çəkən uşaqların Bakıda reabilitasiyasıdır. Onların tibbi və psixoloji müalicəsi, sosial adaptasiya­sı üçün xüsusi proqramlar təşkil edildi. Dövlətimizin bu addımı onu insan həya­tının qorunmasına yönəlmiş məsuliyyətli aktor olduğunu göstərdi. Azərbaycanın bu siyasəti həm də beynəlxalq mesaj daşıyır­dı: Humanitar diplomatiya yalnız böyük dövlətlərin öhdəliyi deyil, məsuliyyətli regional aktorlar da qlobal həmrəyliyin fəal iştirakçısına çevrilə bilər. Eyni za­manda, bu addımlar ölkənin beynəlxalq imicini gücləndirir, onun yumşaq gücünü artırır və qlobal proseslərdə etibarlı tərəf­daş kimi qəbul olunmasını təmin edir.

Humanitar diplomatiya XXI əsrin beynəlxalq münasibətlərində strateji güc alətidir. Dövlətlər artıq təkcə hərbi və iqtisadi potensialları ilə deyil, həm də insan amilinə verdikləri önəmlə qiymət­ləndirilirlər. Bu mənada Azərbaycan son illərdə göstərdiyi ardıcıl və sistemli hu­manitar siyasət ilə fərqlənir. Azərbaycan nümunəsi göstərir ki, kiçik dövlətlər də dünya siyasətində humanist liderlər kimi çıxış edə bilər. Humanitar diplomatiya isə beynəlxalq imic, etibar və yumşaq gücün əsas tərkib hissəsidir.

Şəbnəm ZEYNALOVA,
XQ-nin siyasi analitiki, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru